Het Knibbe wapen
De heraldiek, wapenkunde, is een belangrijk onderdeel van de genealogie: op zichzelf al heel boeiend, maar ook een hulpmiddel bij het zoeken naar verwantschappen. Lijsten met wapens werden in de Middeleeuwen vastgelegd op blazoenen door herauten, vandaar de term heroldiek. Aanvankelijk waren wapens in de Middeleeuwen een herkenningsteken op een schild.
Later werden ze als een soort logo avant la lettre toegepast op schilderijen, grafzerken. en blazoenen (wapenborden, al dan niet met versieringen en spreuken).
Boven het wapen vindt men vaak een helmteken, een ornament dat soms verband houdt met wat op het wapen zelf staat. Het woord helmteken verwijst naar oorsprong ervan: een versiering op de helm, die echter alleen bij riddertoernooien gebruikt werd omdat het in oorlogsomstandigheden te opvallend en te kwetsbaar was. Toen helmen niet meer gedragen werden bleef bet helmteken op deze manier toch bewaard. Na verloop van tijd werden wapens gevoerd door niet-adellijke personen, met steeds mooiere en omvangrijke helmtekens en andere versieringen.
De vorm van wapens was aan mode onderhevig en kent vele varianten, waarbij de oorspronkelijke vorm van een oorlogsschild niet altijd te herkennen is. Een wapen kan in vier kwartieren verdeeld worden, waarbij een of meer kwartieren een wapentje op zichzelf zijn.
Links/rechts moet gezien worden vanuit de drager van een schild; in het voorbeeld hierboven staat een keper in het bovenste rechterkwartier. De vorm van een mannenwapen is rechthoekig met een puntige onderkant, een vrouwenwapen is meestal ovaal of rond.
Gebruikelijke symbolen in het wapen zijn leeuw, adelaar en beer, ook bloemen als roos of lelie, maar ook toespelingen op de familienaam. Zo heeft de familie van der Gracht drie zwanen, de familie van Belle zes klokjes. In de stamboom van Sophie Knibbe, die hier later volgt, staat een hertenkop in het wapen van de familie de Cerf. Aanvankelijk moest in de Middeleeuwen ieder familielid zijn eigen variant op het wapen van de pater familias hebben, door toevoeging van een ster, wassenaar (wassende maan), roos o.i.d. Ook kon een wapen omzoomd zijn, zoals met het huidige Knibbe-wapen het geval is. Heel ongebruikelijk is de Knibbe-
leeuw met gouden halsketting. Drie voorbeelden van een variant op het vaderlijke Knibbe wapen staan hierboven.
De Knibbe leeuw
De leeuw komt in de heraldiek in diverse varianten voor. Als voorbeeld een wapen in vierkwartieren. We zien hier de volgende typen heraldische leeuwen (rode cijfers in afbeelding):
- De klimmende leeuw
- De klimmende aanziende leeuw, de geleeuwde luipaard
- De gaande, niet-aanziende leeuw, geluipaarde leeuw
- De gaande, aanziende leeuw, luipaard, liebaard.
In de vroege Knibbe-heraldiek van de eerste eeuwen na Harard wordt de geluipaarde leeuw (de gaande of stappende leeuw, Frans: lion passant) als wapen gevoerd. Deze wordt ook wel de Engelse leeuw genoemd. Het wapen van Engeland voert immers drie zulke leeuwen, en waarschijnlijk vanwege de Engelse herkomst van onze familie, die nog tot in de 16e eeuw vermeld wordt, is deze leeuw in die periode als Knibbe wapen gebruikt. Het is het oudste bekende Knibbe wapen. In Duitsland komen we deze geluipaarde leeuw nog steeds tegen, en dan met een kroon op zijn kop. Dit duidt erop dat de emigratie van de stamvader van de Duitse Knibbes vanuit Vlaanderen a1 betrekkelijk vroeg na 1164 moet hebben plaatsgevonden.
Naarmate de eeuwen in Vlaanderen verglijden, vinden we vaker de klimmende leeuw als beeltenis van de Knibbes. Deze sluit aan bij de Vlaamse heraldische traditie van de Vlaamse graven, die een dergelijke leeuw voerden (‘de leeuw van Vlaanderen’). Vanaf de 16e eeuw komt het Knibbe wapen bijna alleen maar voor als een gouden leeuw op een azuur (blauw) veld. Er is daarnaast nog een versie waarbij de leeuw in plaats van op een azuren veld op een keel (rood) veld wordt afgebeeld. Mogelijk is dit zelfs nog een 19e-eeuwse variant.
Het in 1851 door Van Dijcke uitgegeven Recueil héraldique bevat een mooie beschrijving van de familie Knibbe met haar wapen, duidelijk afgeleid uit Heinderijckx:
La famille Knibbe est d ’origine anglaise. Le premier de ses membres connus est messier Everard Knibbe, cousin de St. Thomas de Cantorbery, avec le quel il avait quitté l’ Angleterre, pour se refugier en ce pays. S’ étant fixé a Alveringhem, il y épousa la fille unique héritière de Justin Van Amacker, propriétaire, en 1170, de la seigneurie de Solkenswerve, aujourd’hui passée a la famille De Man. Everard susdit, devenu possesseur de la maison de campagne et seigneurie de Solkenswerve, s’ y fixa, et ce fut ainsi que la commune d’Alveringhem devint le berceau de la famille Knibbe, dont un membre du nom de Jean Knibbe fut Échevin du Franc de Bruges en 1454. Cette famille, dont le dernier descendant mâle, du nom de Georges Knibbe, décéda a Bruges en 1658 porta:
D’ argent, au lion passant de sable, brisé d’un premier canton de gueules, au chevron d’ herminse, et eut pour cimier: un lion issant de sable, entre un vol d ’argent.
Vertaling:
De familie Knibbe is van Engelse oorsprong. De eerste Knibbe is heer Everard Knibbe, neef van Thomas van Canterbury, met wie hij Engeland had verlaten om naar dit land (België) te vluchten. Zich gevestigd hebbend in Alveringhem huwde hij de enige erfdochter van Justin Van Amacker, in 1170 eigenaar van de heerlijkheid Solkenswerve, die tegenwoordig in het bezit is van de familie De Man. Deze Everard, eigenaar geworden van het landhuis en de heerlijkheid Solkenswerve, koos deze als woning, en zo werd de buurtschap Alveringhem de bakermat van de familie Knibbe, waarvan een lid met de naam Jan Knibbe in 1454 schepen werd van het Vrije van Brugge. Deze familie, waarvan de laatste mannelijke nakomeling, met de naam Jooris, in 1658 overleed voerde:
Van zilver, met zwarte gaande leeuw, gebroken door een eerste kwartier van rood, met keper van hermelijn, en als helmteken: een uitkomende zwarte leeuw, in een vlucht van zilver.
